Praktyczny podręcznik ,,Przewodnik po Audiodeskrypcji” w ramach projektu „Audiodeskrypcja przeciw wykluczeniu”

   „AUDIODESKRYPCJA I NAPISY PRZECIWKO WYKLUCZENIU”

                              PODRĘCZNIK PROJEKTU 

                          W ramach programu ERASMUS +

WSTĘP……………………………………………………………………………………………………………………

I   METODY UMOŻLIWJAJĄCE PEŁNE KORZYSTANIE Z KULTURY

    OSOBOM Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAM

1. Audiodeskrypcja……………………………………………………………………………………………………

a)  rodzaje audiodeskrypcji

b)  co i jak należy opisywać- ogólne zasady przy tworzeniu skryptu

c)  techniczne zasady, na które należy zwrócić uwagę

     przy tworzeniu audiodeskrypcji utworów audiowizualnych

        d)  odbiorcy audiodeskrypcji 

   2. Napisy dla niesłyszących…………………………………………………………………………………………….

                  a)zasady opracowania napisów dla osób biegle znających polski język foniczny,

                           podział tekstu

                      b) zasady dokonywania skrótów w tekście

                      c) stylistyka

                      d)  poprawność językowa

                      e)  opis dźwięków i odgłosów

                      f)  czas wyświetlania napisów, synchroniazcja z obrazem

                      g) specyficzne zasady opracowania napisów dla osób uczących się polskiego języka

                         fonicznego

II PROJEKT I WARSZTATY ……………………………………..……………………………………………………………

      a) cel projektu

                    b) partnerzy projektu i ich działania w ramach projektu

                    c)  warsztaty w państwach partnerskich

                   d) początki audiodeskrypcji – u każdego z partnerów projeku 

PODSUMOWANIE…………………………………………………………………………………………………..

WSTĘP

Brak skutecznych rozwiązań w dostępie do kultury i działań kulturotwórczych przez osoby z niepełnosprawnościami, to niewątpliwie bolączka współczesnej Europy. Są kraje, w których osoby z niepełnosprawnościami są w dalszym ciągu obywatelami gorzej traktowanymi, wręcz „wykluczonymi”. Brakuje rozwiązań, które umożliwiłyby osobom z niepełnosprawnościami aktywne uczestnictwo w życiu społecznym/kulturalnym. 

Poziom dostępności kultury i dostosowania oferty kulturalnej do potrzeb osób z niej wykluczonych jest na różnym poziomie w krajach Europy. Kraje zachodniej Europy (bogatsze), charakteryzuje większa różnorodność programowa skierowana do osób z niepełnosprawnościami. Kraje biedniejsze- Europa Wschodnia nie stosuje w ogóle lub w minimalnym wymiarze zasadę dostępności. Aby zmienić tę rzeczywistość zrealizowaliśmy projekt „Audiodeskrypcja i napisy przeciw wykluczeniu”.

             Zadaniem projektu było przeciwdziałanie dyskryminacji, odnosi się to w zrównaniu praw w dostępie do kultury, pracy, nauki, godziwego życia wszystkich ich odbiorców bez względu na niepełnosprawność, światopogląd, status społeczny czy finansowy. Aktywne uczestnictwo w działaniach kulturalnych jest  istotne do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Według nas audiodeskrypcja i napisy dla niesłyszących powinny stanowić standard w funkcjonowaniu wszystkich europejskich instytucji kultury.

         Z badań przeprowadzonych przez Centrum Kultury Wrocław-Zachód wynika jasno, że mimo wyraźnego wzrostu propozycji skierowanych także do osób z niepełnosprawnościami, ich liczba jest niewystarczająca. Powodem takiego stanu jest m.in brak wykwalifikowanej kadry, która zadbałaby o dostosowanie bieżącej oferty do potrzeb osób z dysfunkcjami wzroku i słuchu. Z ankiety i wywiadu środowiskowego wiadomo, że pracownicy programowi wrocławskich instytucji kultury oraz dolnośląskich ośrodków pracujących z osobami z niepełnosprawnościami, wiedzą czym jest audiodeskrypcja i napisy. Jednocześnie brak im kompetencji i umiejętności do wprowadzenia tych metod w życie ich instytucji.

Nasze działanie było odpowiedzią na prośby i potrzeby osób z niepełnosprawnościami, które chcą aktywnie uczestniczyć w społeczeństwie na równych zasadach. Projekt „Audiodeskrypcja i napisy przeciw wykluczeniu” realizowaliśmy z instytucjami z Litwy, Cypru, Rumunii i Łotwy. Instytucjami z państw gdzie działania związane z dostosowaniem oferty kulturalnej do potrzebo osób z dysfunkcją wzroku i słuchu praktycznie nie występują. 

I   METODY UMOŻLIWJAJĄCE PEŁNE KORZYSTANIE Z KULTURY

    OSOBOM Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIAMI :

1. AUDIODESKRYPCJA

Audiodeskrypcja to werbalny, dźwiękowy opis obrazu i treści wizualnych zawartych w audycji audiowizualnej, przeznaczony dla osób niepełnosprawnych z powodu dysfunkcji narządu wzroku, umieszczony w audycji lub rozpowszechniany równocześnie z audycją –

Taką definicję audiodeskrypcji zawiera Ustawa o radiofonii i telewizji z dnia 25 marca 2011 roku.

Audiodeskrypcja – z łac. audio (dotyczący słuchu, dźwięku) oraz łac. descriptio (związany z rysowaniem, opisywaniem) – to werbalny opis treści wizualnych osobom niewidomym i słabowidzącym, przekazywany drogą słuchową . „Audiodeskrypcja jest nazywana również opisem wideo lub opisową narracją^„”.

To metoda i osiągnięcie techniczne dla osób niewidomych i słabowidzących, która opisuje takie rzeczy jak: opisy bohaterów w filmach, czyta wszystkie napisy, które są w filmie lub sztuce teatralnej, opisuje mimikę, miejsce akcji, gestykulację. Jest  wykorzystywana w muzeach, kinie, w telewizji, teatrze, podczas koncertów i widowisk sportowych. Audiodeskrypcja ma zapewnić samodzielność osobie z niepełnosprawnością wzroku. Musi więc dostarczyć informacje, które pozwolą poznać treść wizualną filmu, spektaklu, obrazu czy widowiska sportowego.

       a) rodzaje audiodeskrypcji

• narracja prezentowana przez lektora lub prowadzącego, dostępna dla wszystkich widzów, audiodeskrypcja na żywo
• osobna ścieżka dźwiękowa, możliwa do wyboru dla zainteresowanych, nagranie audiodeskrypcji
• tekstowy opis materiału wizualnego czytany przez automat

b) ogólne zasady przy tworzeniu skryptu

Co opisujemy tworząc audiodeskrypcję? Przede wszystkim obrazy: co się dzieje na ekranie, gdzie ma miejsce akcja, kiedy, kto i jak wykonuje opisywane czynności. To jednak nie wszystko. W niektórych przypadkach audiodeskrypcja zaczyna się, zanim jeszcze zacznie się film. Nazywa się ją wtedy audio wstępem

• należy dokładnie poznać utwór/obiekt, który będziemy opisywać ,przed rozpoczęciem pracy 
•   Opisujemy to, co widać. Staramy się, by opis odpowiadał na pytania: kto, co, jak, gdzie, kiedy.
• od ogółu do szczegółu, zasada która należy się kierować podczas opisu

              Najpierw zwięzły opis ogólny, zawierający wszystko, co najważniejsze w danym  dziele/obrazie/scenie filmu itp. , następnie opis szczegółów, uszeregowany według ważności informacji

• Opisujemy tak, by pobudzić wyobraźnię.
• Używamy najtrafniejszych słów, o bogatym znaczeniu
• Szukamy porównań, sugestywnych epitetów, nawet metafor
• Używamy nazw kolorów i określeń, unikamy jednak określeń rzadkich/ branżowych, np. kolor amarantowy, pistacjowy, żabia perspektywa.
• Należy zachować obiektywizm opisu, rozumiany jako brak wartościowania, komentowania, interpretowania i cenzurowania.
• Audiodeskryptor nie powinien zawierać w opisie własnych ocen i opinii.
• Nie nazywamy wprost emocji bohaterów, jeśli wynikają one w sposób oczywisty z mimiki (np. szeroki uśmiech) albo z tonu i treści wypowiedzi.
• Unikamy cenzurowania scen drastycznych, brutalnych, erotycznych i pornograficznych, opisujemy je zgodnie z prawdą, bez nadmiernej szczegółowości, nie używamy słownictwa wulgarnego.
• Stuprocentowy obiektywizm nie jest możliwy. Audiodeskrypcja zawsze jest subiektywna, bo jest wyborem, dokonanym przez konkretnego audiodeskryptora obdarzonego indywidualną wrażliwością, doświadczeniem, kompetencjami kulturowymi.
• Należy dostosować opis adresowany do konkretnej grupy odbiorców, na przykład do dzieci, audiodeskryptor musi uwzględnid ich specyficzne potrzeby, oczekiwania, przyzwyczajenia.
• W miarę możliwości, opis powinien współgrać stylistycznie z filmem/spektaklem/dziełem.
• umiejętne dostosowanie języka i stylu wypowiedzi. Język powinien być precyzyjny, zwięzły, opisowy i dostosowany do potrzeb danego filmu.  Opis zaś powinien być płynny i naturalny, a słownictwo możliwie urozmaicone. 
• Tekst audiodeskrypcji powinien być poddany redakcji i ocenie przez innego deskryptora oraz skonsultowany z osobami niewidomymi i niedowidzącymi. 
• Należy zadbać o dobrą jakość nagrania/ odczytania tekstu audiodeskrypcji.

c) techniczne zasady, na które należy zwrócić uwagę przy tworzeniu skryptu audiodeskrypcji  do utworów audiowizualnych: 

• Audiodeskrypcja nie powinna zagłuszać żadnych ważnych dźwięków filmu czy spektaklu, powinna mieścić się między wypowiedziami bohaterów utworu audiowizualnego
• Nie wykorzystujemy na audiodeskrypcję każdej przerwy w oryginalnej narracji filmu/ spektaklu.
• Nie powielamy informacji zawartych w dialogach i niewerbalnych dźwiękach
• Audiodeskrypcja musi relacjonować akcją filmu/spektaklu na bieżąco, w czasie teraźniejszym
• Dokonujemy selekcji informacji zawartych w obrazie, starannie wybieramy przedmioty opisu, są to zwykle:

– wygląd postaci, przybliżony wiek, strój, mimika, gesty,

 – czynności wykonywane przez bohaterów, 

             – miejsce akcji, czas akcji (pora roku, pora dnia), 

             – przedmioty składające się na scenografię, tworzące koloryt lokalny, klimat

               miejsca, nastrój chwili. 

     Jeśli opis wyglądu postaci, miejsca akcji, rekwizytów jest niemożliwy z braku

     czasu, staramy się dołączyć do głównego tekstu AD dodatki, zawierające takie opisy

•   W tekście audiodeskrypcji umieszczamy również: 

– pojawiające się na ekranie napisy i opisy znaków graficznych – w tym logo twórców i producentów. 

– przytaczamy nazwiska twórców filmu, pojawiające się na początku i końcu 

– dokonujemy objaśnień niejednoznacznych i trudno rozpoznawalnych dźwięków.

• Nie wprowadzamy imion postaci wcześniej, zanim poznają je osoby widzące.     Wyjątkiem filmy i spektakle wieloobsadowe, w których jest kilka postaci o podobnie brzmiących głosach i w których nazywanie bohaterów przydomkami do chwili poznania imienia byłoby zbyt kłopotliwe z braku czasu.
•  Zachowujemy maksymalnie prosty sposób zapisu, unikamy złożonych konstrukcji składniowych, wykorzystujemy zdania proste i równoważniki.
• Skrypt powinien mieć czytelną formę graficzną i powinien zawierać wskazówki dla lektora. 
• Zapis tekstu audiodeskrypcji:

– zaznaczyć – innym kolorem, większą czcionką albo tłustym drukiem – tak, aby wyraziście odróżniał się od dialogów. Zapisanie w skrypcie dialogów (albo chociaż ich fragmentów) ułatwia lektorowi orientację.

– w przypadku zarejestrowanych materiałów audiowizualnych moment , w którym lektor powinien zacząć czytać, należy oznaczyć kodem czasowym. 

– Jeśli wskazana jest zmiana tempa czytania, należy zamieścić taką informację – w nawiasie, mniejszą czcionką albo innym kolorem niż tekst opisu. (np. szybko; powoli, zgodnie z obrazem itp.)

d) odbiorcy audiodeskrypcji

Tworząc audiodeskrypcję trzeba pamiętać o zróżnicowanej grupie odbiorców.  Podział  na niewidomych i słabowidzących nie wyczerpuje listy istotnych różnic. Bardzo  ważny, a może nawet bardziej znaczący, jest podział na niewidomych od urodzenia i ociemniałych. Grupy te różnią się bowiem: znajomością świata obrazów, kolorów, wyobraźnią przestrzenną, umiejętnością odczytywania języka filmu czy teatru, rozumienia zabiegów formalnych wpisanych w wizualne i audiowizualne dzieła sztuki. Zróżnicowanie potrzeb i różny podział kompetencji odbiorców dysfunkcyjnych należy uwzględnić i dostosować w praktyce. Tworzy się jednak jedną wersję opisu, która staje się kompromisem pomiędzy potrzebami poszczególnych widzów.

             e)  sprzęt niezbędny do audiodeskrypcji

2. NAPISY DLA NIESŁYSZĄCYCH

                Napisy dla niesłyszących i słabosłyszących – to umożliwienie osobom z dysfunkcją słuchu jak najpełniejszego odbioru treści audiowizualnych, zapewnienie tym grupom widzów nie tylko zrozumienie treści filmów, spektakli teatralnych, programów telewizyjnych itp., ale też satysfakcję z ich odbioru.

Dlatego oprócz dialogów napisy powinny zawierać: niewerbalne wypowiedzi bohaterów (okrzyki i pomruki wyrażające emocje), informacje o istotnych dźwiękach, odgłosach i tle muzycznym oraz informacje ułatwiające identyfikację bohaterów

Odbiorcy napisów dla niesłyszących i słabosłyszących są zróżnicowani. Mają różne potrzeby, uwarunkowane rodzajem i stopniem dysfunkcji słuchu, kompetencjami językowymi, w tym sprawnością czytania oraz znajomością świata dźwięków pozawerbalnych.

-pierwsza grupa- to osoby biegle władające językiem fonicznym (w tym większość słabosłyszących i osoby, które późno utraciły słuch);

-druga grupa – to osoby niesłyszące od urodzenia, których pierwszym językiem jest język migowy i które uczą się fonicznej polszczyzny jako drugiego języka;

Odrębną kwestią jest udostępnienie napisów osobom z jednoczesną dysfunkcją słuchu i wzroku – m.in. poprzez stworzenie możliwości powiększania napisów.

Ideałem byłaby możliwość przygotowywania dwóch wersji napisów: wersji przeznaczonej dla osób biegle  władających językiem fonicznym i wersji dla osób posługujących się językiem migowym, które uczą się fonicznej polszczyzny. Należy tak napisać skrypt, aby uwzględnić obie grupy.

 a) zasady opracowania napisów dla osób biegle znających polski język foniczny, podział tekstu

• Wers napisu zawiera do 40 znaków, bo maksymalnie tyle można sprawnie przeczytać. W praktyce liczba znaków zależy od możliwości technologicznych.
• Napis powinien mieć nie więcej niż dwa wersy. Są dopuszczalne również napisy trzywersowe, aby nie zasłaniać ważnych elementów na ekranie. 
• Dzieląc napis na wersy, uwzględniamy całości znaczeniowe: nie rozbijamy związków międzywyrazowych (nie rozdzielamy imienia od nazwiska, określenia od jego przedmiotu, przyimka od rzeczownika, partykuły „nie” i zaimka „się” od czasownika, nie zostawiamy na końcu linijki spójników itp.
• Wyświetlany na ekranie napis powinien zawierać całe zdanie. Dla ułatwienia odbioru można zamienić długie, wielokrotnie złożone zdanie na kilka pojedynczych.
• W przypadku  jeśli zamiana zdania złożonego na zdania pojedyncze jest niemożliwa i konieczne jest podzielenie go na dwa, a nawet trzy napisy, każdy napis powinien stanowić całość składniową, najlepiej zakończoną znakiem interpunkcyjnym (przecinkiem, średnikiem, dwukropkiem) –

                Zapisując dialog, należy:

• w jednym napisie zestawiać ze sobą jednowersowe kwestie stanowiące logiczną całość – np.                                                              pytanie i odpowiedź.
• na początku wersów zamieszczamy wówczas myślniki, tekst piszemy po spacji

                Rodzaje i kolory czcionki, znaki specjalne:

• należy stosować czcionkę o prostym kroju i unikać stosowania kursywy;
• większość tekstu zazwyczaj zapisana jest białą czcionką;
• dla ułatwienia identyfikacji – wypowiedzi głównych albo trudnych do zidentyfikowania bohaterów (np. wypowiadających się zwykle z dalekiego planu albo z off-u – jak narrator czy rozmówca telefoniczny) należy oznaczać innym kolorem (np. żółtym, zielonym, niebieskim) – tym samym od początku do końca filmu. Wyróżnia się w ten sposób dwóch, trzech, a maksymalnie czterech bohaterów. Większa liczba kolorów mogłaby sprawić odbiorcy kłopot;
• opracowując napisy do filmu z suspensem (np. kryminalnego), należy zachować szczególną rozwagę przy nadawaniu kolorów, aby przedwcześnie nie zasugerować rozwiązania akcji – na przykład wyróżniając kolorem pozornie mało znaczącego bohatera, który ostatecznie wywrze zasadniczy wpływ na fabułę.
• gdy konieczna jest identyfikacja mówiącego niewyróżnionego kolorem, należy poprzedzić jego kwestię: imieniem, nazwiskiem, funkcją, zwięzłym opisem, zawierającym atrybut postaci itp. Informację tę zapisujemy białymi wersalikami i kończymy dwukropkiem.
• białymi wersalikami zapisuje się też tłumaczenia pojawiających się na ekranie obcojęzycznych napisów – tytułów prasowych, tekstów na monitorze komputera, tablic informacyjnych, nazw miejsc, drogowskazów itp.
• opisy dźwięków, odgłosów i tła muzycznego należy wyraźnie wydzielić z tekstu dialogów. Najlepiej umieszczać je w nawiasach, jako że nawiasy są bardzo rzadko używane w napisach do filmów (zwłaszcza kwadratowe)
• stosujemy w tym celu białą czcionkę. Wyjątkiem są okrzyki i pomruki wydawane przez bohaterów wyróżnionych kolorem, a także informacje o ich sposobie mówienia – zasadne jest zapisywanie ich tym samym kolorem
• cyfrowej wersji napisów słowny opis warto łączyć ze znakami graficznymi, oznaczającymi np. źródło dźwięku (telewizja, radio, telefon), muzykę itp.

 b) zasady dokonywania skrótów w tekście

• skracanie wypowiedzi bohaterów jest zwykle wymuszone normami średniej prędkości czytania (o normach – w dalszej części tekstu).

– należy pomijać:

• nieistotne dla fabuły wypowiedzi postaci epizodycznych, wypowiedzi radiowe, telewizyjne itp.,

 • powtórzenia (chyba że są istotne dla sensu wypowiedzi albo charakterystyki bohatera)

 • słowne „podpórki” niewnoszące nic do treści

• teksty piosenek i innych odrębnych utworów zawartych w filmie lub programie, jeśli ich treść nie nawiązuje do treści nadrzędnego przekazu

 – nie wolno pomijać:

• potwierdzeń, zaprzeczeń,

• okrzyków emotywnych,

• imion bohaterów itp. – jeśli są niezbędne dla rozumienia fabuły i identyfikacji bohaterów,

• tekstów piosenek i innych odrębnych utworów zawartych w filmie lub programie, jeśli ich treść nawiązuje do treści nadrzędnego przekazu.

• jeśli widać twarz mówiącego, należy dążyć do zapisywania wszystkich wypowiadanych słów, aby osoby czytające z ruchu warg uniknęły dysonansu poznawczego.
• w przypadku konieczności skrótów – napisy powinny zawierać jak najwięcej słów wypowiadanych przez bohatera.
• w tekstach literackich, zwłaszcza zrytmizowanych, dokonując skrótów, nie pomijamy pojedynczych wyrazów, lecz całostki formalne. Staramy się zachować rym i rytm oryginału.

c) stylistyka

• Przeformułowując tekst w związku z koniecznością skrótów, nie należy zastępować słów należących do stylu wysokiego słowami z języka potocznego i odwrotnie ani też słów neutralnych – nacechowanymi i odwrotnie.
• W napisach należy oddać styl wypowiedzi bohaterów, który jest elementem ich charakterystyki – np. używanie górnolotnych sformułowań, częste wtrącanie modnych 8 słów (takich jak aczkolwiek, generalnie, dokładnie – w znaczeniu: właśnie tak), popełnianie błędów językowych (np. Czekałam, ale nie przyszłeś).
• Należy też oddać stylizację tekstu (archaizację, dialekty, gwary – także środowiskowe), zapisując wybrane formy archaiczne i regularne formy gwarowe, dbając jednak o to, by przekaz pozostał zrozumiały (chyba że jego niezrozumiałość jest celowo zamierzona przez twórców filmu/programu).
• Jeśli nagromadzenie form archaicznych czy gwarowych jest duże – np.: Bele kaj nie byda robioł, yno na grubie abo na banie! należy zamieścić tłumaczenie tekstu na współczesny język ogólny, poprzedzając je informacją o archaizacji czy gwarze: [mówi gwarą śląską]: Nie będę pracował byle gdzie, tylko w kopalni albo na kolei!

 d) poprawność językowa

• Twórca napisów jest zobowiązany do przestrzegania kryteriów poprawności językowej, chyba że popełnianie błędów językowych jest cechą bohatera filmu/programu.
• Należy ustalać prawidłową pisownię rzadkich nazw, neologizmów i świeżych zapożyczeń z innych języków, nieuwzględnionych jeszcze w słownikach. Jeśli nie znajdziemy interpretacji językoznawców, stosujmy pisownię najbardziej prawdopodobną – na zasadzie analogii do form zgodnych z normą.

e) opis dźwięków i odgłosów

• Należy bezwzględnie informować o wszystkich dźwiękach ważnych dla zrozumienia akcji (nawet kosztem skrótów w dialogach
• Nie opisujemy dźwięków oczywistych, jednoznacznie wynikających z obrazu  chyba, że odgłos jest charakterystyczny, niemal niesłyszalny czy też w inny sposób oddaje intencje bohatera;
• W związku z wieloznacznością okrzyków i pomruków emotywnych (np. Ach! może wyrażać: radość, zachwyt, błogość, rozkosz, zdumienie, przestrach, oburzenie, ból), konieczne bywa poprzedzanie ich informacją o emocjach bohaterów (tylko wówczas, gdy emocje nie są wyrażone mimiką i nie wynikają z kontekstu). Np.: [z zachwytem] Ach!
• Niezbędny jest opis charakterystycznego sposobu mówienia bohaterów filmu (np. bardzo szybkie albo bardzo wolne tempo, wady wymowy, elementy dialektu albo gwary, naśladowanie czyjegoś sposobu mówienia itp.).
• Należy informować o sprzecznych z treścią wypowiedzi intencjach bohatera (ironia, sarkazm itp.).
• Opisu wymagają również dźwięki i odgłosy współtworzące koloryt lokalny, klimat miejsca, nastrój chwili.
• Opisuje się także wszelkie inne dźwięki i odgłosy, nawet z pozoru nieistotne, jeśli reagują na nie bohaterowie filmu.
• Charakter muzyki filmowej – współtworzącej nastrój albo „komentującej” fabułę – opisuje się, określając emocje, jakie wzbudza (muzyka radosna, pogodna, smutna, przejmująca, niepokojąca itp.). Tytuł, kompozytora lub wykonawcę podajemy tylko w przypadku utworów bardzo słynnych albo z innych powodów ważnych dla fabuły.

 f)  czas wyświetlania napisów, synchronizacja z obrazem

• Czas wyświetlania napisu jest uwarunkowany przeciętną prędkością czytania – 12-15 znaków na sekundę. Pojedynczy napis nie powinien być wyświetlany dłużej niż 7 sekund i krócej niż sekundę.
• Sąsiednie napisy nie powinny być wyświetlane jeden po drugim, bez przerwy.
• Najlepiej, gdy napis pojawia się jednocześnie z początkiem dźwięku i znika z jego końcem.
• Należy zsynchronizować rytm pojawiania się napisów z montażem filmu czy innego materiału audiowizualnego.
• Cięcie montażowe obrazu nie powinno następować w trakcie wyświetlania napisu – napisy mają pojawiać się z początkiem ujęcia i znikać wraz z jego zakończeniem (oczywiście jeśli ujęcie trwa długo, można wyświetlić kilka napisów).
• Unikanie cięć montażowych w trakcie wyświetlania napisu jest szczególnie istotne w przypadku krótkich (jedno-, dwuwyrazowych) tekstów. Napis powinien pojawić się nie później niż sekundę przed zmianą ujęcia albo zniknąć nie wcześniej niż sekundę po zmianie ujęcia (inaczej „skaczący obraz” powoduje dyskomfort odbioru).

  g) specyficzne zasady opracowania napisów dla osób uczących się polskiego języka fonicznego  

      Do wyżej wymienionych zasad należy uwzględnić również:

• Czas wyświetlania napisów dla osób uczących się fonicznej polszczyzny powinien być dłuższy, należy bowiem założyć mniejszą prędkość czytania: 10-12 znaków na sekundę.
• Należy maksymalnie upraszczać konstrukcję wypowiedzi – zamieniać zdania złożone na pojedyncze, o prostym szyku.
• Aby sprostać powyższym wymogom, zwykle trzeba skracać tekst do minimum niezbędnego dla zrozumienia fabuły.
•  Należy unikać wyrazów rzadkich, archaicznych, gwarowych, a także wyrazów wieloznacznych, chyba że na ekranie widać twarz mówiącego. Zasada ta nie dotyczy też słynnych cytatów – zachowujemy je w niezmienionej postaci.
• Starając się zachować styl wypowiedzi bohaterów albo stylizację tekstu (archaizacja, dialekty, gwary) należy ograniczyć się do kilku sygnałów stylizacji, najlepiej leksykalnych, a nie fleksyjnych i fonetycznych.
• Pytania retoryczne należy przekształcać w zdania oznajmujące wyrażające tę samą intencję.
• Wypowiedzi ironiczne, sarkastyczne i inne wypowiedzi z podtekstami przeformułowujemy, wyrażając intencje mówiącego wprost.
• Odbiorcy będą mogli wzbogacać zasób pojęć dotyczących świata dźwięków jeżeli zamieścimy okrzyki i wykrzykniki wyrażające różne emocje i opiszemy wszelkie dźwięki i odgłosy, niekoniecznie istotne dla rozumienia akcji, nastroju czy charakterystyki bohaterów, nawet jeśli powielają sens informacji werbalnych – np.: Au! Boli mnie!
• W przypadku filmów i programów dla dzieci, jeśli widać źródło dźwięku, posługujemy się głównie onomatopejami i rzeczownikami dźwiękonaśladowczymi – np.: Bum! Trach! Hau, hau! Puk, puk!

II   PROJEKT I WARSZTATY 

a )  cel projektu

Głównym celem projektu było podniesienie kwalifikacji i umiejętności kadry kultury w zakresie tworzenia audiodeskrypcji i napisów dla niesłyszących oraz dostosowanie oferty programowej do odbioru jej przez osoby z dysfunkcją wzroku i dysfunkcją słuchu. W związku z tym zostały zorganizowane warsztaty tworzenia audiodeskrypcji do: filmów, spektakli teatralnych, sztuk plastycznych i tworzenia napisów dla niesłyszących.

                Grupę docelową stanowili pracownicy pięciu partnerskich instytucji z Litwy, Łotwy, Rumunii, Cypru i Polski. Międzynarodowa współpraca pozwoliła nie tylko na wymianę doświadczeń i dobrych praktyk, a także dyskusję na temat poziomu dostępności kultury w krajach UE.

Projekt zakładał realizację czterech 5-dniowych warsztatów

• Audiodeskrypcja do sztuk plastycznych (Litwa 
• Audiodeskrypcja do filmu (Łotwa)
• Audiodeskrypcja do spektakli teatralnych (Rumunia)
• Tworzenie napisów dla niesłyszących do filmów, spektakli teatralnych i programów

    telewizyjnych (Cypr)

W warsztatach wzięło udział 25 uczestników, po 5 osób od każdego z partnerów. Byli to pracownicy instytucji kultury, artyści, instytucje współpracujące. Udział w szkoleniach umożliwił uczestnikom zdobycie nowych kompetencji i umiejętności, również pozwolił na poszerzenie i zdobycie dodatkowych umiejętności zmianę kwalifikacji zawodowych a tym samym poszerzenie oferty kulturalnej rodzimej instytucji. Wiedza zdobyta na warsztatach pozwoli ich uczestnikom na realizację różnorakich wydarzeń artystycznych w sposób kompleksowy, zapewniając odbiorcom z niepełnosprawnością wzroku i słuchu standard na międzynarodowym poziomie. Poszerzenie bieżącej oferty o propozycje skierowane także do niewidomych i niesłyszących niewątpliwie wpłynie pozytywnie na rozwój publiczności i zminimalizuje efekt wykluczenia ze społeczeństwa osób z dysfunkcjami.

Podczas realizacji projektu (oprócz głównego celu) zostało osiągniętych także wiele celów pośrednich, m.in.:

– poznanie środowiska i potrzeb osób niewidomych i niesłyszących

 – nabycie umiejętności tworzenia programów integrujących wszystkie grupy uczestników

 – pogłębianie swoich umiejętności zawodowych i pozazawodowych.

– wymiana doświadczeń i dobrych praktyk

b)  partnerzy projektu i ich działania w ramach projektu

CENTRUM KULTURY WROCŁAW-ZACHÓD (Polska)

       Misją Centrum Kultur Wrocław- Zachód jest ogniskowanie życia danej społeczności , tworzenie miejsca autorskiego, pielęgnującego tradycje i wzorce kulturowe oraz integracja społeczna poprzez animację społeczno- kulturalną, edukację kulturalną i promocję zjawisk artystycznych. Równie ważnym przesłaniem Centrum jest organizacja działań i praca na rzecz dostępności do kultury osób z niepełnosprawnościami fizycznymi i intelektualnymi.

Od 2002, od początku działalności, Centrum Kultury organizuje działania aktywizujące kulturalnie i kulturotwórczo osoby wykluczone. Poprzez realizację projektów krajowych i międzynarodowych CKWZ umożliwia czynne uczestnictwo w kulturze i rozwój artystyczny wszystkim, bez względu na wiek, płeć, status społeczny i finansowy. Realizując projekty krajowe i międzynarodowe:

 1. „Drzwi otwarte- integracja”- projekt integracyjny skierowany do dzieci i młodzieży niepełnosprawnej i zdrowej, oparty na wspólnej pracy wszystkich uczestników projektu nad spektaklem teatralnym;

 2. „Ani mój”- warsztaty animacji filmowej dla dzieci i młodzieży niewidomej i widzącej, prowadzące do powstania filmów animowanych różnymi metodami animacyjnymi

3. „Wykluczeni z kultury”- kilka edycji projektu opartego przede wszystkim na realizacji wydarzeń artystycznych z audiodeskrypcją i napisami dla niesłyszących (projekcje filmowe, spektakle teatralne, wystawy, warsztaty artystyczne, warsztaty tworzenia audideskrypcji).

 4. „Islandia i Polska przeciw wykluczeniu z kultury”- działania oparte na audiodeskrypcji, realizowane w Polsce i Islandii, związane z promocją dziedzictwa kulturalnego obu krajów • „Castle”- międzynarodowy projekt promujący audiodeskrypcję w biznesie

5. „Umieć się spotkać”- projekt szkoleń przygotowujących uczestników do pracy z osobą niepełnosprawną

6. TON- Międzynarodowy Przegląd Twórczości Osób Niepełnosprawnych (od 2017) prezentacje niepełnosprawnych wokalistów, artystów plastyków, teatrów z Polski oraz państw europejskich, promujemy szeroko rozumianą dostępność.

 CKWZ organizuje także wiele warsztatów artystycznych dla dzieci, młodzieży, osób dorosłych, seniorów, włączając na zasadzie równości niepełnosprawnych. Są to między innymi nauka gry na gitarze, pianinie, warsztaty teatralne, warsztaty wokalne, warsztaty ceramiczne, jogę, pilates. Centrum posiada rozbudowane Studium Animacji filmowej. Zajęcia prowadzą profesjonaliści i artyści w danej dziedzinie, w tym artyści niepełnosprawni.

Centrum realizuje także projekty w ramach unijnych programów „Kreatywna Europa” „Erasmus+”. Są to m.in.

1. Festiwal Miłości- Kreatywna Europa- międzynarodowy projekt skierowany do osób z niepełnosprawnościami realizowany wspólnie z teatrem Replika z Rumunii oraz stowarzyszeniem Idea z Hiszpani- w trakcie rozliczenia do 31 grudnia 2022
2. Audiodeskrypcja przeciw wykluczeniu- Erasmus+, projekt skierowany do pracowników instytucji kultury realizowany wspólnie z teatrem Replika z Rumunii, Międzynarodowym Centrum Kultury z Litwy, Szkołą Artystyczną z Łotwy oraz firmą szkoleniową Dorea z Cypru- w trakcie rozliczenia do 31 grudnia 2022
3. Umieć się spotkać- Erasmus+, projekt skierowany do pracowników instytucji kultury, realizowany wspólnie z teatrem Replika z Rumunii oraz stowarzyszeniem Idea z Hiszpanii,- w trakcie rozliczenia do 5 października 2022
4. „Niepełnosprawny artysta w sieci”- cykl warsztatów międzynarodowych skierowany do niepełnosprawnych  artystów i ich opiekunów- realizowany z instytucją Luteac z Włoch i stowarzyszeniem Idea z Hiszpani- realizacja do maja 2023, rozlicznie – sierpień 2023

• „Akademia Aktywnego Seniora”- projekt skierowany do pracowników instytucji kultury oraz Seniorów, realizowany wspólnie ze Stowarzyszeniem „Senior” z Czech- realizacja do listopada 2023, rozliczenie- luty 2024

Centrum Kultury Wrocław Zachód tworząc miejsce autorskie, pielęgnujące tradycje, wzorce kulturowe oraz integrację społeczną i artystyczną, ukierunkowane jest na współpracę z innymi instytucjami także tymi pracującymi na rzecz osób z niepełnosprawnościami z kraju i zza granicy. Współdziałanie i wymiana doświadczeń jest bowiem warunkiem doskonalenia się w tworzeniu coraz lepszych możliwości dla osób wykluczonych z kultury.

 Centrum Kultury zatrudnia 26 pracowników na etatach, rocznie ok. 20 specjalistów na na umowach zleceniach i umowach o dzieło. Posiada sale niezbędne do prowadzeni działalności: salę widowiskową na 270 osób, 2 sale warsztatowe na 100 osób, sale muzyczna, plastyczna, animacji filmowej hole wystawiennicze. Oprócz podstawowego wyposażenia posiada pętlę indukcyjną, niezbędny sprzęt do audiodeskrypcji, , techniczne zaplecze filmowe. Jest wpełni dostosowane architektonicznie dla osób niepełnosprawnych.

ASOCIATIA CULTURALA REPLIKA  (Rumunia)

Centrum Teatr Edukacji REPLIKA zlokalizowany w 4. dzielnicy Bukaresztu  zostało pomyślane jako niezależna, interdyscyplinarna przestrzeń, promująca współpracę między profesjonalnymi artystami i członkami zagrożonych społeczności oraz przybliżając teatr młodej publiczności, głęboko zaangażowanej w społeczeństwo.

Replika Cultural Association, który od 2011r.współpracuje z osobami zagrożonymi społecznie. Replika jest przekonana, że dostępność w obecnym zakresie powinna być realizowana na drodze edukacji, poprzez sztukę jako formę wzmacniania ignorowanych grup społecznych wyrażając ich potrzeby i oczekiwania. Wspiera swobodny dostęp do edukacji kulturalnej jako podstawowego prawa, rozszerzając swobodny i równy dostęp do kultury dla wszystkich odbiorców.

REPLIKA wierzy w działacza-artystę, odzwierciedlającego społeczeństwo i przekraczającego naszą rzeczywistość, w utopiach edukacyjnych, które stają się rzeczywistością, w pedagogice jako wspólnym procesie budowania historii społeczności, w teatrze opartym na współpracy i szacunku dla wszystkich.

Stowarzyszenie Kulturalne Replika ma odpowiednie doświadczenie w działaniach teatralnych z młodymi ludźmi i wykazuje duże zainteresowanie tworzeniem spektakli opartych na takich tematach, jak: prawa obywatelskie dzieci, demokratyczne uczestnictwo w podejmowaniu decyzji, obywatelscy uczestnicy młodego pokolenia, dokumentowanie tematów o dużym wpływie na społeczeństwo rumuńskie.

W 2015 r. Stowarzyszenie stworzyło wyjątkową przestrzeń w Bukareszcie – Centrum Edukacyjnego Teatru Replika – poświęcone współpracy artystów i marginalnych, wykluczonych społeczności, w ten sposób przekazując głosy do kategorii społecznie i politycznie ignorowanych oraz tworząc teatr dla włączenia, autoreprezentacji, demokratycznego uczestnictwa i solidarność.

VIESOJI ISTAIGA KAUNO IVAIRIU TAUTU KULTURU CENTRAS  (Litwa)

Kaunas Cultural Center of Different Nations (Centrum Kultury Różnych Narodów w Kownie) (Kauno Ivairiu Tautu Kulturu Centras – KITKC) to nieformalna organizacja non-profit działająca w dziedzinie kultury, edukacji i pracy z młodzieżą od prawie 15 lat.

Zachowanie tożsamości kulturowej, poznawanie różnych kultur, zachęcanie do integracji oddzielnych jednostek w społeczeństwie, ukierunkowane do grup osób szczególnie wrażliwych i osób o mniejszych szansach oraz grup zmarginalizowanych, inicjowanie aktów antydyskryminacyjnych, promowanie obywatelstwa europejskiego, tolerancji i wartości międzykulturowych, jak także i tworzenie demokratycznego i publicznego społeczeństwa są jednymi z głównych celów organizacji.

KITKC działa w dwóch głównych kierunkach, które są ze sobą połączone.

 Pierwszą grupą docelową jest społeczeństwo miejskie, na które wpływ mają negatywne procesy dyskryminacyjne. Centrum inicjuje i organizuje wsparcie dla organizacji pozarządowych, mniejszości narodowych i pomaga organizować działania antydyskryminacyjne podczas działań kulturalnych – różnych wydarzeń. To jest powód blisko 100 wydarzeń kulturalnych każdego roku: koncertów, wystaw sztuki, spotkań towarzyskich, czytania poezji, degustacji dziedzictwa kulinarnego i prezentacji książek.

Drugą grupą docelową są społeczności mniejszości narodowych. KITKC stara się zachować tożsamość kulturową mniejszości narodowych i zachęcać do ich pozytywnej integracji ze społeczeństwem międzykulturowej Litwy. Dlatego organizuje szkolenia i seminaria dla liderów społeczności mniejszości narodowych, aktywnych członków organizacji i innych młodych ludzi. Organizacja poświęca dużo uwagi i nadaje pierwszeństwo młodym ludziom pochodzącym ze społeczności mniejszości narodowych i grup zmarginalizowanych. Podejmowane są próby zachęcenia ich do włączenia się w działalność kulturalną i społeczną, zmotywowania ich do aktywności, podjęcia wolontariatu i wzmocnienia ich umiejętności. W tej chwili KITKC ma 5-osobowy zespół pracowników i drugi dom dla aktywnych członków ponad 12 stowarzyszeń mniejszości etnicznych w Kownie, z których każdy składa się z ponad 100 członków, którzy zbierają się codziennie w placówkach KITKC na różne działania.

KITKC zainicjował międzynarodowe projekty w ramach programu UE „Uczenie się przez całe życie” (Grundtvig, Leornardo) i „Młodzież w działaniu”. Teraz aktywnie działa w projektach Erasmus + KA1 i KA2 (już zakończone i rozpoczęte partnerstwo w 25 międzynarodowych projektach związanych z obywatelstwem europejskim, uczestnictwem młodzieży, wartościami międzykulturowymi, ICT, edukacją pozaformalną, wolontariatem itp.).

Pracownicy Centrum uczestniczą w międzynarodowych szkoleniach i seminariach poświęconych rozwojowi kwalifikacji; biorą udział w konferencjach, stażach, wymianach młodzieży i innych wydarzeniach w ramach programów UE.

LATVIJAS KULTURAS AKADEMIJA   (Łotwa)

Łotewska Akademia Kultury jest interdyscyplinarną instytucją szkolnictwa wyższego kultury i sztuki oraz centrum badań kultury, pracy artystycznej i kreatywnej przedsiębiorczości.

 Została założona w 1990 roku i od tego czasu w dalszym ciągu wnosi wielki wkład w rozwój badań kulturalnych i artystycznych, sztuk scenicznych (teatr i taniec), filmu i sztuki audiowizualnej, przemysłu kulturalnego i kreatywnego, zarówno na Łotwie, jak i za granicą.

W tej chwili istnieje około 500 wschodzących specjalistów w dziedzinie kultury, którzy biorą udział w różnych podprogramach oferowanych przez Łotewską Akademię Kultury.

Od 2015 roku Łotewska Akademia Kultury jest organizacją członkowską PLETA – Platformy Europejskich Akademii Teatralnych. Zrzeszając 8 akademii teatralnych z 8 różnych krajów, PLETA tworzy silną „wspólnotę praktyk”, która jest świadoma najnowszych zmian w tym sektorze oraz tego, że edukacja teatralna zmierza do istniejącej praktyki krajowej. Poprzez koprodukcje członkowie PLETA chcą odkryć nowe sposoby na zapewnienie młodym profesjonalistom szerszej orientacji europejskiej.

 Od 2018 roku Łotewska Akademia Kultury stała się członkiem organizacji platformy NORTEAS. NORTEAS to sieć Nordplus nordyckich i bałtyckich instytucji sztuk scenicznych w szkolnictwie wyższym z 17 organizacjami członkowskimi. NORTEAS zachęca uczniów i nauczycieli do poszukiwania innowacji i nowych podejść do już ustalonych praktyk poprzez wymianę wiedzy, doświadczeń i wizji współczesnej sztuki scenicznej i edukacji. Platforma ma na celu połączenie w sieć i rozwój międzynarodowej współpracy oraz nauczania teatru i tańca w regionie nordycko-bałtyckim.

DOREA EDUCATIONAL INSTITUTE WTF  (Cypr)

DOREA Educational Institute to organizacja pozarządowa non-profit założona w 2012 roku na Cyprze. Ogólnym zakresem działalności DOREA Educational Institute jest oferowanie wysokiej jakości edukacji pozaformalnej dla młodzieży i dorosłych, obejmującej trzy główne obszary edukacji pozaformalnej, którą jest edukacja społeczno-kulturalna (popularna), edukacja dla rozwoju osobistego i szkolenie zawodowe.

Specjaliści pracujący w DOREA, zarówno jako pracownicy, jak i trenerzy zewnętrzni, specjalizują się w dostarczaniu doskonałych i wykonalnych rozwiązań dla tych, którzy chcą kontynuować rozwój osobisty i zawodowy poprzez programy edukacyjne przez całe życie.

 DOREA – edukacja dorosłych DOREA to międzynarodowy dostawca kursów szkoleniowych działający w 12 krajach w całej UE (Cypr, Grecja, Hiszpania, Włochy, Czechy, Irlandia, Wielka Brytania, Portugalia, Bułgaria, Chorwacja, Węgry i Francja) i zapewniający szkolenia dla pracowników szkół , centra edukacji dorosłych, uniwersytety, organizacje kształcenia i szkolenia zawodowego itp.

DOREA opracowała ponad 30 różnych kursów (w tym kursy umiejętności miękkich / HR, kursy językowe, kursy ICT, kursy zarządzania projektami itp.) Wszystkie 30 kursów, które są planowane przez cały rok, są zaprojektowane w oparciu o rozwój wiedzy, umiejętności i kompetencji przekrojowych, które są często określane jako umiejętności podstawowe lub miękkie, które są kamieniem węgielnym osobistego rozwoju danej osoby. Przekrojowa wiedza, umiejętności i kompetencje są fundamentami rozwoju „twardych” umiejętności i kompetencji wymaganych do odniesienia sukcesu na rynku pracy.

Umiejętności i kompetencje mają hierarchiczną strukturę z następującymi pięcioma nagłówkami:

       • Myślenie (rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji itp.)

• Język (kursy języka angielskiego, hiszpańskiego, francuskiego)

• Zastosowanie wiedzy (ICT, STEM, cyberbezpieczeństwo)

 • Interakcje społeczne (praca zespołowa, komunikacja międzykulturowa itp.)

• Postawy i wartości (inteligencja emocjonalna itp.)

Zespół składa się z ponad 40 trenerów, którzy są ekspertami w następujących dziedzinach, takich jak STEM, psychologia, NLP, socjologia, ICT, zarządzanie projektami, bezpieczeństwo cybernetyczne.

c)  warsztaty w państwach partnerskich

• Audiodeskrypcja w sztukach plastycznych  (Litwa)

Warsztatowicze zyskali kompendium wiedzy, jak przygotować opis słowny do dzieła plastycznego Audiodeskrypcja do sztuk plastycznych wdrażana jest w postaci plików dźwiękowych. Dołączane są one do przewodników audio. Dzięki nim osoby niewidome mogą zobaczyć dzieła z zakresu np. malarstwa, fotografii, rzeźby oraz instalacje. Opisy tworzone są od ogółu do szczegółu, w sposób ciągły, linearny, tak by osoba niewidoma łatwo mogła połączyć ze sobą kolejne elementy obrazu.

 Warsztaty poprowadzili znawcy tematu:

-Kristina Meilūnaitė, specjalistka od tłumaczeń audiowizualnych na Uniwersytecie Wileńskim.

– dr hab. Laura Niedzviegienė – badaczka i praktyk uniwersytetu wileńskiego

– Lina Puodžiūnienė Culture and Art Project Manager,Litewski Związek Niewidom i Niedowidzących.

– Rasa Chmieliauskaitė- architekt

– Andrius Jakučionis- wykładowca

• Audiodeskrypcja w filmie ( Łotwa)

Uczestnicy warsztatów poznali zasady- teoretyczne i praktyczne tworzenia audiodeskrypcji do filmu. Poznali potrzeby, odbiorców AD z uwzględnieniem czasu i stopnia utraty wzroku przez osoby niewidome.

Audiodeskrypcja w filmie, programie telewizyjnym, przybiera postać dodatkowej ścieżki dźwiękowej pomiędzy dialogami. Opis nie wypełnia każdej dostępnej przerwy, nie przedstawia motywacji ani zamiarów przedstawionej w filmie postaci, nie charakteryzuje znanych dźwięków. Pozwala w ten sposób niewidomym i słabowidzącym widzom usłyszeć emocje w głosach aktorów, wsłuchać się w dźwiękowe tło obrazu. Opisywane są takie wizualne elementy kompozycji obrazu filmowego jak: inscenizacja, scenografia, gra aktorów, kostiumy, barwy i światło, których osoby niewidome nie są w stanie samodzielnie zobaczyć.

Warsztat poprowadzili znawcy tematu:

– Marta Żaczkiewicz, audiodeskryptor, twórca napisów dla niesłyszących, autor napisów w DESKRYPCJA.PL. Prezes i założycielka Fundacji Otwieramy Kulturę i Sztukę

– Ugo Marsili, wykładowca, Kierownik ds. Brytyjskiego Języka Migowego, Kierownik ds. URóżnorodności i Integracji, urzędnik ds. Niepełnosprawności na Uniwersytecie w Reading

• Audiodeskrypcja w spektaklach teatralnych ( Rumunia)

Uczestnicy warsztatów uzyskali nowe umiejętności, poznali zasady tworzenia skryptów audiodeskrypci do sztuk teatralnych .Poznali metody budowania nastroju, dzięki różnicowaniu tempa i siły głosu, dostosowania tempa do akcji, a także jak harmonizować głos z innymi efektami dźwiękowymi. Warsztaty odbyły się w Rumunii, partnera, który jest związany z teatrem. Warsztat poprowadzi trener, ekspert w danej dziedzinie.

Audiodeskrypcja w spektaklu teatralnym odczytywana jest na żywo. Sceny opisywane są pomiędzy dialogami aktorów. Podobnie jak w filmie, audiodeskrypcja nie wypełnia każdej dostępnej przerwy, nie przedstawia motywacji ani zamiarów postaci, nie charakteryzuje znanych dźwięków. Pozwala niewidomym i słabowidzącym widzom usłyszeć emocje w głosach aktorów, wsłuchać się w muzykę i efekty dźwiękowe.

Opisywane są takie wizualne elementy jak: inscenizacja, scenografia, gra aktorów, kostiumy, barwy i światło, których osoby niewidome nie są w stanie samodzielnie zobaczyć.

Warsztaty poprowadzili znawcy tematu:

– Ana Maria Ursu z Teatrul Basca zTimișoara – aktorka na zinstytucjonalizowanych i niezależnych scenach

– Mircea Bucur z Fundacji Cartea Călătoare

– Anca Munteanu- dramatopisarka

• Tworzenie napisów dla niesłyszących do filmów, spektakli teatralnych i programów telewizyjnych (Cypr)

Uczestnicy warsztatów zdobyli umiejętności, jak przygotować napisy do filmów, spektakli teatralnych, programów telewizyjnych . Poznali metodę, która ułatwia osobom z dysfunkcją słuchu zrozumieć przekazy audiowizualne. Nauczyli się jak przygotować napisy, biorąc pod uwagę pełne przedstawienie ścieżki dźwiękowej, z uwzględnieniem dźwięków poza warstwą dialogową. Poznali potrzeby i świat osób niesłyszących, z uwzględnieniem wad słuchu.

d) historia audiodeskrypcji u każdego z partnerów projektu

Każdy partner przekazał informację, jak rozwija się audiodeskrypcja i napisy dla osób niesłyszących w ich kraju.

• Audiodeskrypcja w Polsce

                         Po raz pierwszy pojawiła się w 1999 roku, ale tylko w filmach, w których stosowano stop-klatkę, były to tzw. tyflofilmy, które nigdy nie zostały dopuszczone do publicznych pokazów filmowych w kinie.

 2006 r.

w białostockim Kinie „Pokój”, odbył się pierwszy seans kinowy pełnometrażowego filmu z audiodeskrypcją pt. Statyści;

 2007 r.

– pierwszy telewizyjny serial z audiodeskrypcją – serial pt. Ranczo;

– pierwszy mecz piłki nożnej – mecz  rozegrany w Białymstoku;

-pierwszy spektakl teatralny z audiodeskrypcją – Białostocki Teatr Lalek, spektakl pt. Jest królik

         na księżycu.

2008 r.

pierwszy w Polsce pełnometrażowy film z audiodeskrypcją dla niewidomych i napisami dla niesłyszących na płycie dvd – TiM Film Studio, film pt. Katyń.

     2009 r.

– pierwsza wystawa sztuk plastycznych z audiodeskrypcją w Białymstoku, w Galerii Arsenał,  wystawa retrospektywna Marka Kijewskiego pt. Drżę więc cały, gdy mogę was ozłocić

                – pierwsza audiodeskrypcja do eksponatów z Leśnego Ogrodu Edukacyjnego.

                –  pierwszy przewodnik audio z audiodeskrypcją ekspozycji muzealnej

     2010 r.

– po raz pierwszy audiodeskrypcja została przygotowana do monumentalnego   malowidła, Panoramy Racławickiej autorstwa Jana Styki oraz Wojciecha Kossaka.

               – pierwszy video-art z audiodeskrypcją – wernisaż wystawy *Art Show*, wideo-art Jakuba Jasiukiewicza, pt. Pogoda Ducha w galerii Słodownia

 – ogłoszono pierwsze polskie Standardy Tworzenia Audiodeskrypcji do Produkcji Audiowizualnych – Białystok, Fundacja Audiodeskrypcja.

                – premiera filmu Chopin. Pragnienie miłości z audiodeskrypcją. Przygotowano ją w dwóch wersjach językowych – po polsku i angielsku. Pierwszy raz w historii audiodeskrypcję przetłumaczono z innego języka na język angielski

– pierwsza audiodeskrypcja do filmów dokumentalnych – Centrum Informacyjne Lasów Państwowych z Fundacją Audiodeskrypcja przygotowało audiodeskrypcję do trzech dokumentalnych filmów przyrodniczych pt. Na skraju lasu, Moczary i uroczyska i Rok w puszczy;

             – dzięki działaniom Piotra Strzymińskiego trafiła także na Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.

      2011 r.

– pierwsza bajka z audiodeskrypcją stworzoną i czytaną przez dzieci, ekranizacja opowieści Hansa Christiana Andersena pt. Len

– pierwsza wirtualna galeria z audiodeskrypcją stworzoną przez dzieci w ramach projektu pt. Słowa zaklęte w obrazie, czyli o tym, jak tworzy się film

Telewizja Polska wyemitowała pierwszy serial z audiodeskrypcją Tajemnica twierdzy szyfrów, w lipcu wyemitowała serial Londyńczycy,

– pierwsze audycje z zastosowaniem audiodeskrypcji – Polskie Radio Białystok, audycje zrealizowane przez Fundację Audiodeskrypcja w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Edukacji Kulturalnej „WIDOK”. W audycjach zostały zaprezentowane dzieła z zakresu sztuk plastycznych od prehistorii po współczesność

       2019 r.

uchwalona została ustawa o dostępności, zgodnie z którą audiodeskrypcja staje się obowiązkowa dla podmiotów publicznych. Od 23 września 2020 wszystkie strony (nowe i stare) muszą posiadać audiodeskrypcję zgodną z kryteriami WCAG – Audiodeskrypcja lub alternatywa dla mediów (nagranie).

                 Obecnie Audiodeskrypcja jest stosowana w szerokim zakresie w telewizji oraz przy nagranych filmach na DVD. Coraz więcej nowych filmów wychodzi z audiodeskrypcją, które można obejrzeć w kinach, gdyż niektóre kina dysponują specjalnych sprzętem do jej odsłuchiwania lub sprzętem do uruchomienia specjalnej aplikacji AUDIO MOVI.

• Audiodeskrypcja na Litwie

krótka oś czasu

Pierwsza udokumentowana próba żywej AD sięga dokładnie roku 2000. Tak było w przypadku filmu „Kraina ciszy i ciemności” (film niemieckiego filmowca Wernera Herzoga z 1971 roku). Komentarze na żywo zostały wykonane przez litewskiego reżysera Audriusa Stonysa 3 kwietnia 2000 roku.

Rok 2012 był punktem zwrotnym w dziedzinie litewskiej AD. W 2012 roku ukazał się pierwszy litewski film z AD w formacie DVD, był to „Anarchija Žirmūnuose” w reżyserii Sauliusa Drungi. W następnym roku na wileńskim uniwersytecie w Kownie program studiów nad tłumaczeniami audiowizualnymi wprowadził nową dyscyplinę – AD. Od 2012 roku przygotowano siedemnaście sztuk teatralnych z AD, prawie dwie sztuki z AD rocznie. Do początku 2018 roku teatr AD był najbardziej rozwiniętym obszarem AD na Litwie.

W styczniu 2018 roku ukazał się pierwszy na Litwie produkt telewizyjny z opisem audio, litewski film klasyczny „Gražuolė” ( „Piękna dziewczyna” w reżyserii Arūnasa Žebriūnasa w 1969 roku). W styczniu 2019 r. po raz pierwszy w historii litewskiej telewizji produkt z AD został wyemitowany w czasie rzeczywistym z zamkniętą AD. „Laisvės kaina. Disidentai” („Cena wolności. Dysydenci”) Alvydasa Šlepikasa. Sierpień 2019 r. ukazały się odcinki serialu „Bloga mergaitė” („Bad Girl”) z łącznie 85 odcinkami AD, z których każdy trwał około 25 minut. Niektóre z corocznych litewskich festiwali filmowych przygotowują również co najmniej jeden wybrany film z AD na festiwal.

1 stycznia 2020 r. weszły w życie zmiany określające, w jaki sposób liczba produktów telewizyjnych krajowego nadawcy z AD wzrośnie na Litwie w najbliższej przyszłości. Programy telewizyjne dostosowane do odbiorców niedowidzących stanowią co najmniej 10 % całkowitego miesięcznego czasu antenowego. Dzięki tym zmianom liczba filmów i seriali z audiodeskrypcją na Litwie stopniowo rośnie.

 Obecna sytuacja:

-Film, Kino –

Litewskie centrum filmowe produkuje około 5 filmów z litewskich klasyków filmowych z AD rocznie. Te audiodeskrypcyjne filmy są dostępne w Litewskiej Bibliotece dla Niewidomych

-Telewizja-

AD 25 godzin rocznie, telewizja państwowa,  SDH powstaje raz w tygodniu w telewizji prywatnej, telewizja krajowa sugeruje regularne (zwykłe)

napisy, a nie SDH.

– Teatr  –

2-3 spektakle rocznie, zainicjowane przez Litewski Związek Niewidomych i Słabowidzących)

– Muzea/wystawy- tylko w większych miastach

• Audiodeskrypcja na Łotwie

                Jeśli chodzi o audiodeskrypcję i napisy dedykowane osobom z upośledzeniam wzroku i słuchu, obecna sytuacja na Łotwie ma kluczowe znaczenie. Jeśli chodzi o kino w tej chwili, najczęściej stosowanymi praktykami są napisy i dubbing. Napisy są przeznaczone dla osób, które nie rozumieją języka (-ów) filmu – ten format był używany przez ostatnie 30 lat na pokazach kinowych na Łotwie. Dubbing jest używany głównie dla filmów animowanych i młodszych odbiorców, aby zminimalizować ograniczenie uwagi i pamiętając, że widzowie w wieku 3–6 lat w większości przypadków nie posiadają jeszcze umiejętności czytania.

Na niektórych pokazach, a w szczególności festiwalach takich jak Riga International Film Festival (RIGA IFF) i pokazach takich jak Baltic Sea Docs ma  miejsce symultaniczne tłumaczenie w języku łotewskim w ( głos słuchawkach). Napisy i jednoczesne tłumaczenie w słuchawkach to praktyki, które są najczęstsze wśród festiwali, retrospekcji filmowych i specjalnych pokazów. 

                   Tymczasem napisy dla niesłyszących i audiodeskrypcja (AD) są nadal nowatorskimi praktykami dla kina łotewskiego oraz decydentów w tej dziedzinie i kulturze. Mimo, że funkcjonuje  wiele usług przesyłania strumieniowego (Netflix, Amazon Prime, AppleTV itp.), które są dostępne na Łotwie,to oferują one treści audiowizualne z napisami dla niesłyszących i audiodeskrypcją w języku angielskim. Ndawca telewizji publicznej na Łotwie oraz jej oba kanały telewizyjne oferują napisy dla różnych treści zarówno telewizyjnych, jak i w archiwalnych. Telewizja krajowa rozszerzyła wykorzystanie tłumaczenia na język migowy i oferuje tę usługę dla około 30% treści dla osób z zaburzeniami słuchu.

W 2022 r. RIGA IFF, które odbędzie się w dniach 13–23 października, zamierza stać się pierwszą imprezą instytucjonalną i filmową na Łotwie, która zaoferuje co najmniej dwie łotewskie audiodeskrypcje filmowe dla szerszej publiczności (partnerstwo z łotewską telewizją), a także co najmniej 20% pokazów będzie z napisami dla niesłyszących, przeprowadzony zostanie wykład publiczny na temat dostępności kina, wprowadzenie zwykłego języka i praca nad rozwojem publiczności. 

•    Audiodeskrypcja w Rumunii

– Audiodeskrypcja, zastosowana w rumuńskim teatrze, jest ograniczona do kilku przedstawień i została opracowana przy wsparciu i udziale Fundacji Cartea Călătoare (Księga podróży), fundacji, która wspiera integrację społeczną osób niedowidzących poprzez udostępnianie społeczności możliwości edukacji, informacji i zatrudnienia. Fundacja współpracuje przede wszystkim z przemysłem filmowym, ale rozwinęła się na produkty teatralne. To udane doświadczenie, które może rozwijać swój potencjał.

– Rumuńska scena znajduje się w fazie zyskiwania świadomości, a artyści zaczynają odczuwać potrzebę udostępniania swoich kreacji wszelkiego rodzaju odbiorcom, odchodząc od ściśle tradycyjnych form. W ten sposób Teatr Basca, założony w Timișoarze, współpracując ze Stowarzyszeniem Ceva de Spus (Coś do powiedzenia), stworzył spektakl online z pełną dostępnością dla osób niepełnosprawnych, transmitowany na stronach www i stronach Facebook obu organizacji. Projekt nosi nazwę „Teatru accesibil tuturor” („Teatr dostępny dla wszystkich”), prowadzony przez Stowarzyszenie Solidart i Stowarzyszenie Ceva de Spus, finansowany przez „În stare de bine” („Potrafić czynić dobro”).

– „Fluturii sunt liberi” (Motyle są wolne), napisany przez Leonarda Gershe i wyreżyserowany przez Anę Marię Ursu, przedstawia Simion Caragia, Jasmina Mitrici, Alina Ilea i Ioan Codrea. Dostępność spektaklu została zapewniona przez opis narracyjny, interpretację gestów przedstawiona publiczności na żywo.

– Bezpłatna dystrybucja online ma na celu dotarcie do jak największej liczby osób i uczynienie z niej, z czasem, tak zwanej „powszechnej praktyki”, a nie odosobnionego wydarzenia dla osób niepełnosprawnych. Od tego czasu służyło to jako przykład dla społeczności teatralnej i jest obecnie w trakcie dalszego rozwoju.

•    Napisy na Cyprze

              Nie ma programów ani studiów w dziedzinie audiodeskrypcji i napisów dla niesłyszących w instytucjach prywatnych oraz publicznych. Nie ma spójnych działań, ale jest kilka dobrych przykładów tego, co zostało zrobione w przeszłości, o których warto wspomnieć.  

Braille

 4 stycznia 2022 r. został ustanowiony uchwałą Zgromadzenia Ogólnego jako Dzień Braille’a, Pancypryjska Organizacja Niewidomych ogłasza, że Cypr znajduje się na dole listy pod względem edukacji brajlowskiej. Przypomina, że społeczność światowa wyznaczyła 4 stycznia jako Dzień Braille’a, to wyjątkowa okazja dla ekspertów i osób niewidomych do informowania społeczeństwa o problemach, które ich dotyczą oraz o ważnym znaczeniu tworzenia w alfabecie Braille’a, zapewniając niewidomym równe szanse czytania i dostępu do wiedzy.

Niestety promowanie i rozpowszechnianie alfabetu Braille’a wśród osób niewidomych i nie należy do priorytetów państwa cypryjskiego. Ważne dokumenty, które bezpośrednio dotyczą obywateli z niepełnosprawnością wzroku, takie jak Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, nie są dostępne w alfabecie Braille’a. Ponadto, ponieważ ludzkość walczy o ochronę swoich obywateli przed globalnym kryzysem humanitarnym Cypr nie udostępnił obywatelom z wadami wzroku ważnych instrukcji i istotnych informacji na temat środków ochrony podjętych przez państwo. Osoby niewidome nadal są wykluczane  z dostępności do materiałów w przystępnych dla nich formach.

W wyniku polityki prowadzonej przez władze państwowe liczba osób niewidomych przeszkolonych w czytaniu i pisaniu alfabetem Braille’a w ciągu ostatnich dziesięciu lat może być policzona na palcach jednej ręki, podczas gdy liczba użytkowników alfabetu Braille’a spadła do liczby zbliżającej się 50%. Cypr utknął i coraz częściej jest widoczny na ostatnich miejscach wśród państw członkowskich Unii Europejskiej pod względem szkolenia osób niewidomych i trenerów w alfabecie Braille’a, brak jest także książek i innych materiałów w tym języku.

Miejsca kultury: Teatry i stacje archeologiczne częściowo dostępne dla osób  z dysfunkcją wzroku

        Szkoła św. Barnaby dla niewidomych, we współpracy z Departamentem Ochrony Zabytków Antycznych, uruchomiła w 2013 r. program udostępniania stanowisk archeologicznych na Cyprze osobom z niepełnosprawnością wzroku.

        Zaczęło się od „Domu Dionizosa”, w Parku Archeologicznym w Pafos, następnie powstał „Dom Eustoliusza”, również z imponującymi mozaikami, oraz Starożytny Teatr w Kurium

      Realizacja projektu obejmowała:

     – badanie terenu i istniejącego oznakowania

     –  prezentację informacji dla zwiedzających

– badanie i planowanie niezbędnych adaptacji w celu udostępnienia stanowisk archeologicznych,

–  instalację dwujęzycznych znaków w alfabecie Braille’a

– instalację rysunków reliefowych i map oraz modeli 3D terenu

– budowa modelu mozaiki (wzór z podłóg domu) o nierównych powierzchniach kolorystycznych, tak aby znaczenie i specyficzne przedstawienie mozaiki mogły być zrozumiane przez osoby z niepełnosprawnością wzroku,

– drukowanie materiałów informacyjnych alfabetem Braille’a, dużym drukiem,

– szkolenie personelu stanowisk archeologicznych w zakresie przyjmowania i towarzyszenia odwiedzającym z niepełnosprawnością wzroku podczas ich wizyty. Ponadto przewodnicy zostali przeszkoleni w zakresie prowadzenia odwiedzających z niepełnosprawnością wzroku.

Od 2014 roku w Szkole dla Niewidomych im. św. Barnaby we współpracy z Cypryjską Organizacją Teatralną uruchomiono program „Zobacz nas inaczej”, którego celem jest udostępnienie spektakli teatralnych stażystom Szkoły dla Niewidomych i ogólnie osobom z niepełnosprawnością wzroku.

Do każdego spektaklu Szkoła dla Niewidomych przygotowuje program spektaklu w alfabecie Braille’a, powiększony lub w formie elektronicznej w zależności od potrzeb każdej osoby, wraz z dodatkową analizą sztuki i opisem scenografii. Uczestnicy mają możliwość przejścia przez scenografię i dotknięcia przedmiotów i kostiumów w pokazie przed wzięciem udziału w spektaklu. Mają również okazję porozmawiać z aktorami i reżyserami na temat fabuły i postaci w sztuce. Liczba studentów uczestniczących w programie wzrasta z każdym rokiem. Podejmowane są również starania, aby w programie znalazła się audiodeskrypcja, co było pierwotnym celem programu.

W 2018 roku, sztuka w reżyserii Ateny Kasiou w THOC (Organizacja Teatralna Cypru) zapoczątkowała greckie napisy w teatrze, dając dostęp niesłyszącym miłośnikom teatru. Ma to na celu zapewnienie dostępu niesłyszącym widzom, którzy chcieliby zobaczyć sztukę Niny Raine, która bada delikatną kwestię głuchoty i komunikacji niesłyszących w społeczności. Spektakl „Tribes”, który był wybrany przez dyrektora artystycznego THOC Savvas Kyriakides, stał się powodem do stymulacji i sprowadzenia do teatru licznej grupy osób niesłyszących mieszkających na Cyprze ( około 2 tysięcy). „Tribes” wystawione zostało z greckimi napisami, a po spektaklu odbyła się dyskusja publiczności z twórcami spektaklu na temat zagadnień poruszanych przez sztukę i procesu twórczego jej inscenizacji. Tymczasem THOC od czterech lat „prowadzi” program „Zobacz nas inaczej” skierowany do osób z niepełnosprawnością wzroku. Program został do tej pory wdrożony we wszystkich produkcjach THOC od sezonu 2013-14 do chwili obecnej, począwszy od „Samia” z 2013 roku. Program ten oferował widzom z dysfunkcją wzroku możliwość odwiedzenia teatru na półtorej godziny przed przedstawieniem, aby mogli zapoznać się ze sceną, kostiumami lub przedmiotami użytymi w spektaklu. Po spektaklu na scenie aktorzy każdej sztuki są zapraszani do rozmowy z widzami i tworzenia dla nich obrazów wizualnych. Ponadto THOC dostarcza podsumowanie sztuki i inne materiały informacyjne napisane alfabetem Braille’a i/lub większymi literami. Program „Zobacz nas inaczej” jest oferowany we współpracy ze Szkołą Dla Niewidomych Apostolos Barnabas.

W 2019 grupa teatralna Głuchych All in One przygotowywała spektakl „Cisza w lustrze”. Spektakl nie ma słów, nie ma muzyki, a jedynie kilka dźwięków. Niesłyszące dzieci przedstawiły słyszącym odbiorcą swoją własną podróż w czasie, w której można doświadczyć wspólnie z nimi ich uczuć, a zwłaszcza ich ciszy. Cisza, którą sami dzielili tylko z lustrem lub oknem swojego pokoju. Zaproszeni widzowie mogli otworzyć oczy i serca, aby czytać ich ręce i ciała. Już samo to wystarczy, aby otrzymać przekaz: „Jesteśmy mniejszością w naszych społecznościach i nie mamy żadnych problemów między sobą”.

PODSUMOWANIE

                   XXI wiek przyniósł wiele rozwiązań technicznych : audiodeskrypcję i napisy dla niesłyszących, które pozwalają grupom z dysfunkcjami na pełne włączenie do społeczeństwa, do kultury i sztuki. Osoby z niepełnosprawnościami powinni uczestniczyć w procesie stałego, stabilnego projektu włączania ich do życia kulturalnego i społecznego.
Jednak wciąż brakuje dobrej tradycji i rozwiązań prawnych zapewniających powszechny dostęp do kultury osobom z niepełnosprawnościami. Utrudnieniem w dążeniu do korzystania z dóbr kultury przez „wykluczonych” w wielu krajach jest słaba organizacja,  zabezpieczenie techniczne, finansowe instytucji kultury, a nade wszystko wyszkolonej kadry.

                Projekt „Audiodeskrypcja i napisy przeciwko wykluczeniu” jest propozycją rozwiązania istniejącego stanu- permanentne szkolenia kadry pracowników kultury. Powyższy podręcznik zawiera zasady, którymi należy się kierować w pracy przy tworzeniu skryptów audiodeskrypcji i napisów dla niesłyszących.